LÝ VĂN PHÚC

Lý Văn Phức (1785–1849) là một danh thần triều nhà Nguyễn, làm quan trải qua ba đời vua Minh Mệnh, Thiệu Trị, Tự Đức. Tương truyền, ông là người đấu tranh với triều đình nhà Thanh đòi bỏ chữ "di" (man di, mọi rợ) trong các công văn chính thức của Trung Quốc.

Tiểu sử

Ông tự là Lân Chi, hiệu Khắc Trai, người làng Hồ Khẩu, huyện Vĩnh Thuận, tỉnh Hà Nội (nay thuộc huyện Hoàng Long, Hà Đông).

Ông thi đậu Hương tiến (Cử nhân) năm Gia Long thứ 18 (Kỷ Mão 1819), được bổ làm Hàn lâm biên tu ở Sử quán. Ông lần lượt trải qua các chức vụ: Thiêm sự bộ Lễ, Hiệp lý trấn vũ, Tham hiệp trấn Quảng Nam, Hữu thị lang bộ Hộ. Được ít lâu ông bị cách chức, dung vào sứ bộ đi công cán ở các nước lân cận Việt Nam như Tiểu Tây dương (các nước thuộc bán đảo Ấn Độ) (1830 - nhân cuộc đi này ông soạn tập Tây hành kiến văn lục); Singapore, Lữ Tống (Lucon), Quảng Đông (1833 và 1834 – nhân đó ông soạn hai tập Việt hành ngâm và Việt hành lục ngâm); Macao (nhân đó ông soạn tập thơ Kính hải lục ngâm, mấy tập này đều viết bằng chữ Hán cả).

Trong chuyến tham gia sứ bộ sang Trung Quốc năm Tân Mão 1831, có các quan nhà Thanh là nhóm Trần Khải bị bão đánh giạt thuyền vào vùng biển của Việt Nam. Ông nhận lệnh triều đình làm trưởng phái đoàn sang Phúc Kiến giao trả nhóm ấy. Khi tới sứ quán thấy biển đề "Việt Nam di sứ quán" ông nhất định không vào và nói: "Nước ta không phải là man di, nên ta không vào chỗ này". Các quan Thanh phải xóa các chữ ấy và quan sở tại là Hoàng Trạch Trung phải tới xin lỗi, để lại hàng chữ "Việt Nam quốc sứ quán công quán". Chừng ấy ông mới tỏ vẻ thân thiện giao hữu, rồi lại làm bài thơ "Di biện"[1], làm cho các quan nhà Thanh thán phục và bỏ đi thái độ khinh mạn.

Sau khi hoàn tất các chuyến công cán các quốc gia lân cận, ông được cử làm chủ sự bộ Binh. Năm Đinh Mùi 1847, ông được thăng Lang trung biện lý coi việc trong bộ Lễ, rồi thăng hàm Quang lộc tự khanh.

Năm Kỷ Dậu 1849 ông mất, thọ 64 tuổi.