PHÓ ĐỨC CHÍNH

Phó Đức Chính (1907 - 1930) là nhà cách mạng Việt Nam, sáng lập viên, một trong những lãnh tụ của Việt Nam Quốc dân đảng, cánh tay phải của Đảng trưởng Nguyễn Thái Học.

Thân thế và hoạt động
Phó Đức Chính sinh năm 1907 trong một gia đình nho học tại làng Đa Ngưu (nay thuộc xã Tân Tiến) huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên, Việt Nam. Ông là con út trong gia đình có 4 anh chị em, thân phụ là cụ Duy Chân. Cụ còn có tên khác là Đức Chân và Đức Tường. Cụ Duy Chân có 4 người con: Phó Đức Chỉ, Phó Đức Ước, Phó Thị Quy, và Phó Đức Chính[1].

Tháng 12 năm 1927, Phó Đức Chính tham gia thành lập Việt Nam Quốc dân đảng, phụ trách công tác tổ chức và phát triển Đảng.

Sau khi tốt nghiệp trường Công chính, Phó Đức Chính được bổ nhiệm sang Lào làm việc.

Từ ngày 9 tháng 12 năm 1928, Phó Đức Chính giữ chức phó chủ tịch Việt Nam Quốc dân đảng.

Ngày 9 tháng 2 năm 1929, Nguyễn Văn Viên đảng viên Việt Nam Quốc dân đảng xử tử Bazin (một tay thực dân chuyên dụ dỗ, bắt cóc dân nghèo tại Bắc Kỳ và Bắc Trung Kỳ đi làm phu cho các đồn điền cao su tại Nam Kỳ, Miên, Lào, nơi những người phu này bị đối xử như nô lệ) ở phố Huế (có tài liệu nói là chợ Hôm), Hà Nội. Việt Nam Quốc Dân Đảng bị thực dân Pháp khủng bố ở khắp mọi nơi. Phó Đức Chính bị bắt ở Lào, kết án tù treo và bị bãi chức tham tá công chính.

Vì trong hàng ngũ đảng có phản bội, công việc chuẩn bị khởi nghĩa bị bại lộ, thực dân Pháp càn quét các khắp nơi, và nhiều đảng viên bị bắt. Mặc dù không tin chắc vào thắng lợi, ngày 17 tháng 9 năm 1929 Tổng bộ Việt Nam Quốc dân đảng vẫn ra quyết định tổng khởi nghĩa với một câu nói nổi tiếng của Nguyễn Thái Học “Không thành công thì thành nhân.”

Ngày 26 tháng 1 năm 1930, Hội nghị Việt Nam Quốc Dân Đảng họp tại làng Mỹ Xá, huyện Nam Sách (Hải Dương) ra quyết định tổng khởi nghĩa vào ngày 9 tháng 2 năm 1930. Sau này lịch sử gọi là cuộc (tổng) Khởi Nghĩa Yên Bái.

Do lực lượng yếu, thiếu phương tiện liên lạc nên cuộc khởi nghĩa thất bại. Ngày 15 tháng 2 năm 1930, Phó Đức Chính bị bắt tại làng Nam An, tổng Cẩm Thượng, huyện Tùng Thiện, Sơn Tây. Khi bị kết án tử hình, ông từ chối việc chống án với câu nói đầy khí phách sau đây:

Đại sự không thành! Chết là vinh! Còn chống án làm chi vô ích!


[sửa] Đền nợ nước
Lúc 5 giờ 30 phút sáng ngày 17 tháng 06 năm 1930, tại Yên Bái, thực Dân Pháp dùng máy chém chặt đầu ông và 12 đồng chí khác, trong số đó có Đảng trưởng Nguyễn Thái Học:

Nguyễn Thái Học
Bùi Tư Toàn
Bùi Văn Chuẩn
Nguyễn An
Hà Văn Lạo
Đào Văn Nhít
Ngô Văn Du
Nguyễn Đức Thịnh
Nguyễn Văn Tiềm
Đỗ Văn Sứ
Bùi Văn Cửu
Nguyễn Như Liên
Phó Đức Chính là người thứ 12 bước lên máy chém. Ông là người duy nhất đã yêu cầu được nằm ngửa để xem lưỡi dao rơi xuống như thế nào.

Sau khi hành quyết các nhà cách mạng VNQDĐ tại Yên Bái, Pháp cho chôn chung một mộ. Năm 1945, quân Việt Nam Quốc dân đảng chiếm đóng Yên Bái, cho trùng tu mộ phần và lập đền thờ kỷ niệm. Ngày nay khu lăng mộ tọa lạc trong công viên An Hòa[2] thuộc tỉnh Yên Bái và được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa.